MANILA — Nagtapos ang mga visual artist mula sa iba’t ibang grupo sa kanilang mga piyesa noong Martes, habang naghahanda sila sa paggunita sa deklarasyon ng Martial Law ni dating Pangulong Ferdinand Marcos sa bansa noong Setyembre 21, 1972.
“Hindi tayo makalimot sa madilim na nakaraan noong panahon ng batas militar,” sinabi ng 22-year-old Nicholas Jalea.
Nicholas, or “Nick” ang isang artist na gumawa ng, “Kalahating Siglo ng Daluyong.”
Inilalarawan sa mural ang mga mukha ng pamilya Marcos at ang mga lumaban sa Batas Militar, gayundin ang mga artistang nanindigan laban sa diktadurya ng yumaong pangulo, ang ama at kapangalan ng kasalukuyang pinuno.
Ang likhang sining ay kinomisyon ng grupong Bagong Alyansang Makabayan (BAYAN) bilang bahagi ng paggunita sa deklarasyon ng Batas Militar, partikular sa pagtitipon ngayong Miyerkules sa Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman, Quezon City.
Ang iba pang grupo, tulad ng Kilusang Mayo Uno (KMU), Karapatan, at Kalikasan, ay gumagawa na rin ng kani-kanilang mga piyesa na ipapakita sa publiko sa parehong kaganapan.
Sinabi ni Isis Molintas ng Karapatan sa ABS-CBN News na ang kaganapan ay makabuluhan dahil ang pagpapataw ni Marcos ng Batas Militar ay nananatiling may kaugnayan sa mga taong tulad niya na hindi pa ipinanganak sa panahong iyon.
Ang Batas Militar ay umiiral hanggang Enero 1981, o limang taon bago pinatalsik si Marcos ng People Power Revolution. Ang panahon ay napinsala ng mga pang-aabuso sa karapatang pantao at malawakang katiwalian.
“Para sa amin pong mga kabataan, mahalaga pong bagay na inaalala at binibigyang halaga ‘yung nangyari sa kasaysayan — na hindi po maipagkakaila na kahit ilang beses na pagtakpan na… nagkaroon po ng diktadura… Marami pong karapatang pantao na inapakan at marami din pong tao na lumaban para sa payak na karapatang pantao na hangarin nila,” ani Molintas.
Pinamunuan ng 24-anyos na visual artist ang grupo ng mga artista na gumawa sa mga banner ng Karapatan, na pininturahan ng mga mukha ng mga taong magiting na nanindigan laban sa diktadurang Marcos.
Sa isang text message, sinabi ni Renato Reyes ng BAYAN na si Pangulong Ferdinand Marcos Jr., na nasa United States para sa United Nations General Assembly, ay hindi makakatakas sa mga multo ng Martial Law saan man siya naroroon sa mundo.
Aniya, nananatiling mailap ang hustisya para sa mga biktima ng pagpapatupad ng Martial Law ng kanyang ama at para sa mamamayang Pilipino.
Ayon sa mga ulat mula sa pandaigdigang tagapagbantay ng karapatang pantao Amnesty International, mayroong 100,000 biktima ng batas militar, kung saan 3,000 ang napatay, 34,000 ang tinortyur at 70,000 ang inaresto.
Ang mga Marcos ay nakaipon din ng tinatayang $5 hanggang 10 bilyon, o humigit-kumulang P500 bilyon, sa ill-gotten wealth, batay sa ulat ng World Bank-United Nations Office on Drugs and Crime’s Stolen Asset Recovery.
Binigyang-diin ni Reyes na ang pamilya Marcos ay wala pang ganap na pananagutan para sa mga pang-aabuso sa karapatang pantao at kanilang ill-gotten na yaman, at binanggit na ito ay para sa kadahilanang ang mga multo ng nakaraan ay patuloy na magmumulto sa kanila saan man sila naroroon.
“Maaaring gamitin ni Marcos Jr. ang UN General Assembly bilang isang plataporma upang makakuha ng internasyonal na pagtanggap ngunit hindi nito mapapawi ang mga krimen ng diktador at ng kanyang pamilya,” ani Reyes.
“Maaaring magsalita siya tungkol sa rule of law sa high-level meeting pero [ang] katotohanan ay nananatili, ang diktadurang Marcos ay nagpapahina sa pamamahala ng batas sa pamamagitan ng pag-agaw ng kapangyarihan sa pamamagitan ng Batas Militar.”
“Habang ipinagdiriwang ng bansa ang 50 taon mula noong inilagay ni Ferdinand Marcos, Sr ang buong bansa sa ilalim ng Batas Militar, na nagbibigay daan para sa isang pasistang diktadura na tatagal hanggang 1986, muling pinagtitibay namin ang aming pangako na huwag kalimutan at huwag hayaang maulit ang parehong kakila-kilabot. ipinataw sa ating mga tao,” dagdag niya.
Sinabi ni Reyes na sa ika-50 anibersaryo ng deklarasyon ng Batas Militar, nangakong lalabanan nila ang lahat ng uri ng disinformation at pagbaluktot sa kasaysayan tungkol sa diktadura, ipaglaban ang hustisya para sa mga biktima ng paghahari ng militar at para sa mamamayang Pilipino na nagdurusa sa ilalim ng pangalawang pangulong Marcos.
Sinabi ng BAYAN na magsasagawa sila ng nationwide commemorative activities sa Miyerkules, na may mga kilos-protesta at kaganapan na naka-iskedyul sa Baguio, Naga, Albay, Negros, at Cebu.
Sinabi ng grupo na magkakaroon ng programa pinamagatang “SING-kwenta: Mga Kanta at Kwento ng Martial Law” in UP Diliman from 4 p.m. hanggang 7 p.m.
Inaanyayahan ng BAYAN na dumalo sa pagtitipon ang lahat ng gustong matuto tungkol sa kasaysayan at pakikibaka ng mga mamamayan.
“Nakikilala naman natin ang mga problemang nangyari, ang mga pang-aabuso na nangyari tulad ng anumang digmaan. All of these things are some things that are already part of history,” pahayag ni Marcos Jr. sa isang panayam na ipinalabas sa ALLTV channel sa kanyang ika-65 na kaarawan noong Sept. 13.
“There’s no reason to revise history,” aniya sa taped interview.
Noong nakaraang Abril, sinabi niya sa kanyang mga anak na ang Martial Law ay isang bagay na “kailangang gawin” ng kanilang lolo.
“Ang sitwasyon noon ay malubha. Naglalaban tayo ng digmaan sa dalawang larangan. Nagkaroon tayo ng secessionist movement sa south, mayroon tayong mga dissident NPA, CPP-NPA sa kanayunan. At ito ang mga taong gustong ibagsak ang government, and the government had to defend himself… That’s how I explain it. That was what your lolo had to do. Feeling niya kailangan niyang gawin yun,” he said when asked on CNN Philippines how he would explain the Martial Panahon ng batas sa mga millennial at sa henerasyong “Gen Z”.
Si Marcos Sr. ay nahalal na pangulo noong 1965 at muling nahalal noong 1969. Inihayag niya ang kanyang deklarasyon ng Batas Militar dalawang araw pagkatapos lagdaan ang proklamasyon, at nagpatuloy sa pananatili sa kapangyarihan hanggang Pebrero 1986.
Namatay siya noong Setyembre 1989 sa Hawaii kung saan siya ay ipinatapon, at ang kanyang mga labi ay iniuwi noong 1993.
Noong Nobyembre 2016, sa pag-apruba ng noo’y Pangulong Rodrigo Duterte, inilibing ang mga labi ni Marcos Sr sa Libingan ng mga Bayani sa Taguig City sa kabila ng pagtutol ng ilang grupo. Hanggang sa paglipat, ang kanyang mga labi ay inilagay sa mausoleum ng pamilya sa Batac, Ilocos Norte.
